niedziela, 06 listopad 2016 02:00

Archiwum parafii

Napisane przez 
 

Archiwum Domu i Parafii

pw. Świętego Krzyża w Warszawie

 

Wiele ksiąg metrykalnych parafii pw. Świętego Krzyża w Warszawie spłonęło w czasie wojny, zwłaszcza te wówczas aktualne, czyli z I połowy XX w. Z kancelarii mieszczącej się wtedy przy ul. Krakowskie Przedmieście 1 udało się ocalić niewiele ksiąg (raptularze). Starsze księgi (od 1626 r.) przechowywano w dolnym kościele, w krypcie grobowej za kratą, naprzeciw zakrystii, dzięki czemu ocalały. W pożodze wojennej przepadł także pokaźny księgozbiór tworzący bibliotekę. Ponieważ księża po powstaniu warszawskim co mogli, zwłaszcza jeśli chodzi o paramenty liturgiczne, to wywieźli do Grodziska, Łowicza, na Kleparz w Krakowie, a także do Olczy koło Zakopanego (tutaj były zdeponowane zabytkowe szaty liturgiczne) – wiele z tych rzeczy ocalało i po wojnie wróciło do Warszawy.

Materiały archiwalne dotyczące parafii Świętego Krzyża w Warszawie, a także domu księży misjonarzy w Warszawie, poza rozproszonymi w różnych archiwach państwowych i kościelnych, znajdują się przede wszystkim w dwóch miejscach: w Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie, przy ul. Stradomskiej 4 oraz w Archiwum Domu i Parafii pw. Świętego Krzyża w Warszawie, ul. Krakowskie Przedmieście 3.

Porządkowaniem archiwum w poprzednich latach zajmowali się m.in. ks. Adam Kaganek CM (2005 r.), s. Bożena Długowska SM i ks. Marcin Rolke CM. Ks. Rolke przy pomocy swojej siostry Małgorzaty poukładał i opisał najstarsze księgi, począwszy od roku 1626. Duża część tych ksiąg została zdygitalizowana. Zdjęcia wykonali Leszek Ćwikliński, Jacek Okulus, Krzysztof Dławichowski i Piotr Jamski. Pośród ksiąg parafialnych Świetego Krzyża jest też kilka ksiąg z parafii pw. Świętego Mikołaja w Tarczynie (z 1782 r.).

Decyzją księdza proboszcza Bartosza Pikula CM, zostały zakupione i w domu Księży Misjonarzy zamontowane archiwistyczne regały, do których przeniesiono stare księgi z szaf na galerii nad zakrystią. Zakupiono pudła i teczki bezkwasowe. Obecnie trwają prace przy porządkowaniu archiwum w nowym pomieszczeniu.  

Na stronach Archiwum Państwowego w Warszawie dostępne są zdygitalizowane (www.szukajwarchiwach.gov.pl) akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Świętego Krzyża w Warszawie (z lat 1826-1934). Zespół dokumentów występuje tam pod sygnaturą 72/158/0  (liczba skanów 87685).

Link do zdjęć:

https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol?p_p_id=Zespol&p_p_lifecycle=1&p_p_state=normal&p_p_mode=view&_Zespol_javax.portlet.action=zmienWidok&_Zespol_nameofjsp=jednostki&_Zespol_id_zespolu=96444

 

Zbiory te zostały opisane na stronach AP następująco:

Na zespół składają się akty urodzeń, małżeństw, zgonów wnoszone do ksiąg stanu cywilnego. Dodatkowo do akt małżeństw zbierane były załączniki, tzw. aneksy, świadczące o stanie cywilnym osób zawierających związek małżeński i mogą to być: odpisy urodzeń lub chrztów, odpisy aktów zgonów, odpisy postanowień sądowych, zezwolenia władz na zawarcie związku małżeńskiego (np. dla osób wojskowych czy pracowników kolei).

Rok 1826 był rewolucyjny w stosunku do organizacji urzędów stanu cywilnego. Sieć urzędów dotąd oparta o administracyjny podział miast i gmin, teraz została przyporządkowana do administracyjnego podziału wybranych parafii. Na mocy Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego urzędy cywilne stały się urzędami wyznaniowymi. Akta stanu cywilnego połączono z metrykami kościelnymi. Oznaczało to, że we wszystkich tych przypadkach, w których obrzęd religijny wymagał spisania metryki, była ona jednocześnie aktem stanu cywilnego. Przełożeni parafii byli więc bezwarunkowo urzędnikami stanu cywilnego.

Sposób prowadzenia ksiąg przez urzędników s.c., procedura sporządzania wpisów i wzór treści aktów prawie się nie zmieniły. Nadal sporządzane przez urzędnika stanu cywilnego akty spisywane były na podstawie ustnych oświadczeń stawiających się (świadczących) i świadków. Stawiającymi mogli być ludzie obojga płci, będący w momencie zajścia faktu urodzeń czy zgonu. W przypadku więc urodzeń świadczącym mógł być ojciec, ale i akuszerka lub lekarz, przy aktach małżeństw przyszli małżonkowie, a przy aktach zgonu wszyscy obecni przy śmierci, jednak ich zadaniem nie było świadczenie o zajściu, a jedynie o tożsamości osoby zmarłej. W tym przypadku to urzędnik zobowiązany był naocznie zaświadczyć o zgonie. Wybór świadków był bardziej ograniczony. Świadkiem mógł być wyłącznie mężczyzna mający nie mniej niż 21 lat życia. Akty spisywane były w oparciu o ściśle ustalony przepisami wzór. Wszystkie rodzaje aktów zawierały takie informacje jak: rok, dzień, godzina, w których zostały przyjęte, nazwiska i imiona, wiek, profesja, miejsce zamieszkania stawiających się osobiście wszystkich, o których będzie wzmianka w akcie. Akty urodzenia zawierały dodatkowo takie informacje jak dzień, godzina, miejsce urodzenia dziecka, jego płeć, imiona nadane, stan rodziców chrzestnych. Akty małżeństw zawierały jeszcze: wyciąg z aktu zapowiedzi, oświadczenie stron, iż biorą się za małżonków i ogłoszenie związku między nimi przez urzędnika stanu cywilnego. Natomiast akty zgonu, jeżeli udało się ustalić, dane rodziców osoby zmarłej i miejsce jej urodzenia. Spisane według takich wzorów akty następnie odczytywał urzędnik stanu cywilnego oraz składał podpis on oraz świadczący i świadkowie. W przypadku, gdy ktoś nie mógł złożyć podpisu, np. bo był niepiśmienny, to urzędnik sporządzał odpowiednią notatkę o tym fakcie. Akty wpisywane były do księgi bezpośrednio jedne pod drugimi bez przerw, a ewentualne przekreślenia i uzupełnienia musiały być poświadczone tak samo jak akt. Dodatkowo wszystkie zapisywane liczby jak wiek i data zapisywano słownie. Nadal utrzymywano dwie księgi, przy czym wtóropis był księgą obejmującą akta z jednego roku, podzieloną wewnętrznie na trzy części dla każdego rodzaju aktów. Natomiast pierwopis obejmował tyle lat na ile starczyło w księdze miejsca i stanowił trzy księgi prowadzone odrębnie dla akt: urodzeń, małżeństw i zgonów. Prowadzono także odrębną księgę zapowiedzi, która jednak nie miała swojego duplikatu i po zakończeniu pozostawała w parafii. Zaprzestano prowadzenia akt rozwodów, które zostały zniesione. Parafowania liczby kart każdej nowo założonej księgi dokonywał dziekan, a zamknięte na koniec każdego roku księgi miały być sprawdzane przez osoby upoważnione przez Komisję Rządową Sprawiedliwości – również dziekan. Po sporządzeniu protokołu sprawdzenia rewidenci składali księgi do archiwum sądu pokoju. Dodatkowo urzędnicy s.c. po upływie każdego kwartału zobowiązani byli sporządzać imienne listy osób urodzonych, zaślubionych i zmarłych.

Parafia Świetego Krzyża była jedną z siedmiu parafii warszawskich, które w 1826 r. przejęły obowiązki urzędów stanu cywilnego. Okręg stanu cywilnego pokrył się z okręgiem administracyjnym parafii. W roku 1866 obowiązki urzędu stanu cywilnego objęło następnych sześć parafii. W ten sposób okręg administracyjny zmienił się na korzyść parafii „starych”, tj. św. Jana Chrzciciela, św. Aleksandra i św. Andrzeja oraz na korzyść parafii „nowych” św. Trójcy, św. Barbary, św. Antoniego i Wszystkich Świętych. Granica okręgu administracyjnego parafii (św. Krzyża) przechodziła ulicami: Al. Jerozolimską do Marszałkowskiej, Marszałkowską do Królewskiej, Królewską do Krakowskiego Przedmieścia, Krakowskim Przedmieściem do Oboźnej i Oboźną do Al. Jerozolimskiej.

 

Do pobrania:

1. Wykaz archiwaliów dotyczących domu księży misjonarzy i parafii pw. Świętego Krzyża w Warszawie, znajdujących się w Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie (Katalog AKMS), ul. Stradomska 4. (załącznik poniżej artykułu)

2. Roboczy wykaz materiałów zgromadzonych w Archiwum Domu i Parafii pw. Świętego Krzyża w Warszawie (Katalog ASKW), ul. Krakowskie Przedmieście 3. (załącznik poniżej artykułu)

 

Z materiałów Archiwum Domu i Parafii Świętego Krzyża w Warszawie można skorzystać na miejscu, po uprzednim umówieniu się z archiwistą, za pośrednictwem adresu mailowego: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Czytany 78960 razy