DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW BUDŻETU PAŃSTWA
Dotacja ze środków KPRM
Konserwacja Ołtarza św. Rocha w Bazylice Świętego Krzyża przy ul. Krakowskie Przedmieście 3 w Warszawie
DATA PODPISANIA UMOWY: 8 sierpień 2023
Dzięki dotacji ze środków KPRM, które otrzymaliśmy dnia 8 sierpnia 2023, mogliśmy dokończyć odbudowę ołtarza św. Rocha zniszczonego w czasie powstania warszawskiego w dniu 6 sierpnia 1944.
Budowę ołtarza św. Rocha zainicjowało w roku 1705 Bractwo św. Rocha, czyli Konfraternia Miłosierdzia św. Rocha, które w świętokrzyskiej parafii działało od 1667 r. Powołane zostało w celach oddawania czci Bogu i opieki nad osobami chorymi, ubogimi i innymi potrzebującymi pomocy w Warszawie i okolicach. Działało zwłaszcza w okresach epidemii oraz klęsk żywiołowych w celu wsparcia chorych również w miejscowym szpitalu-przytułku. Do Bractwa św. Rocha należeli królowie, kardynałowie oraz inni znamienici mieszkańcy Warszawy i całego kraju co wskazuje na ogromne jego znaczenie. Z Bractwem tym związane jest powstanie nabożeństwa Gorzkich żali, które ułożył promotor Konfraterni ks. Wawrzyniec Stanisław Benik CM.
Nastawa snycerska ołtarza św. Rocha powstała w 1705 r. a jej autorem był Franciszek Gruszewski, warszawski rzeźbiarz królewski. Pomagał mu niderlandczyk Johannes Söffrens, zatrudniany także wcześniej przy sąsiednich ołtarzach tego kościoła (głównym i parą bocznych). Opisywaną nastawę ozdobiono wieńczącą dzieło glorią oraz dwoma obrazami Jerzego Eleutera Szymonowicza Siemiginowskiego, wybitnego malarza dworu, stypendysty Jana III Sobieskiego w rzymskiej Accademia di San Luca. Obrazy te przedstawiały: Apoteozę św. Rocha (główny) oraz Męczeństwo św. Sebastiana (górny). Po ustaniu epidemii dżumy i cholery całość pokryto polichromią i pozłocono. Dokonał tego w 1709 r. malarz pozłotnik Thomas Piper z Warmii. Domniemanym projektantem jest Tylman van Gameren z Utrechtu, znany holenderski architekt osiadły w Warszawie. Ołtarz restaurowano w XVII w. W 1863 r. obrazy zostały zastąpione innymi a oryginalne zostało tylko malowidło ze św. Sebastianem. Ołtarz spłonął doszczętnie 6 sierpnia 1944 r. podpalony przez Niemców w czasie walk powstania warszawskiego.
Po wojnie podjęto prace rekonstrukcyjne. Nastawę odbudowano częściowo w latach 1982 – 1983 w ostatnim etapie porządkowania i restauracji wyposażenia kościoła Świętego Krzyża w okresie PRL. Stworzono nową strukturę architektoniczną i odbudowano niewielką część ornamentów. Niestety nie udało się zrekonstruować grupy rzeźb tworzących glorię. Zmieniono kształt górnego obrazu na kolisty, a kompozycję dedykowaną pierwotnie św. Sebastianowi zastąpiło współczesne wyobrażenie wizerunku Matki Boskiej Ostrobramskiej, wokół niego zaprojektowano nowe motywy roślinne, niemające niestety nic wspólnego z oryginalnym ornamentem. W głównym polu umieszczono bardzo słabej jakości obraz św. Rocha, który został zastąpiony w 2011 r. olejną kompozycją: historyzującym patiszem oryginalnej Apoteozy św. Rocha zamówioną u warszawskiego malarza-konserwatora Oskara Rabendy.
Obecnie, zgodnie z założeniami konserwatorskimi, ukończono odbudowę nastawy ołtarza św. Rocha i przywrócono formę najbardziej zbliżoną do stanu oryginalnego sprzed jej zniszczenia w 1944 r. Dokonano szeregu prac badawczych i sondażowych, konserwatorskich prac inwentaryzacyjno-pomiarowych obiektów wybranych jako wzorce formalne dla poszczególnych elementów architektonicznych, figur i detali ornamentalnych oraz obrazów olejnych.
Zakres prac konserwatorskich i restauratorskich obejmował drewniane elementy częściowo odtworzonej formy architektonicznej ołtarza i panele ścian, wzmocnienie elementów konstrukcji w celu stabilnego ustawienia odtworzonych dekoracji rzeźbiarskich i montażu odtworzonych aplikacji snycerskich.
Istotny zakres prac konserwatorskich dotyczył powierzchni elementów architektury ołtarza. Odtworzono zniszczoną w czasie pożaru glorię składającą się z grupy figuralnej przedstawiającej apoteozę św. Rozalii oraz odtworzono owalny obraz wyobrażający Męczeństwo św. Sebastiana.
Obmiaru poszczególnych zakresów prac konserwatorskich sporządzono na podstawie wymiarów zdjętych z istniejącej formy nastawy ołtarza św. Rocha, a rekonstrukcji rzeźb, ornamentów i detali aplikacji snycerskich wykonano na podstawie analogicznego ołtarza św. Michała Archanioła z południowej nawy kościoła oraz ołtarza głównego z kościoła św. Jakuba w Przesmykach.
